Om de betekenis van de term republikeinse regering te achterhalen, is het allereerst noodzakelijk om de etymologische oorsprong te ontdekken van de twee woorden die haar vorm geven: -
Regering komt uit het Latijn, specifiek komt het van het werkwoord 'gouvernementeel', dat oorspronkelijk het betekende "een schip besturen" en dat komt op zijn beurt voort uit het Griekse "kybernain", dat synoniem is met "direct" of "gids".
-Republikeins komt ook uit het Latijn. Het is precies het resultaat van de som van verschillende lexicale componenten van die taal: het zelfstandig naamwoord "res", wat "ding" betekent; het woord "publiceert", wat vertaald kan worden als "van het volk"; en het achtervoegsel "-ano", dat wordt gebruikt om "lidmaatschap" aan te duiden.
De regering wordt het orgaan genoemd dat belast is met het bestuur van een staat, geleid door de president samen met de ministers, secretarissen, enz. De regering heeft banden met de uitvoerende macht. Republikeins, van zijn kant, is die verbonden met de republiek: de staatsorganisatie waarvan de belangrijkste autoriteiten worden gekozen door de inwoners of door een wetgevende kamer.
Een republikeinse regering is daarom een manier om de staat te organiseren en te besturen op basis van de principes van de republiek. Gelijkheid voor de wet, de onpartijdige toepassing van gerechtigheid en het zoeken naar het algemeen welzijn zijn enkele van deze voorschriften.
In een republikeinse regering berust de macht bij de burgers, die deze uitoefenen via hun vertegenwoordigers (de heersers die zij kiezen). Dit betekent dat mensen de machtsuitoefening delegeren, zonder dat de heersers de "eigenaren" van de staat zijn. Staatsaangelegenheden zijn dus een openbare aangelegenheid en geen privéaangelegenheid voor de autoriteiten.
Degenen die deel uitmaken van een republikeinse regering moeten handelen in overeenstemming met de bepalingen van de grondwet en verantwoording afleggen voor hun daden. Deze heersers bekleden posities in de staat door de wil van het volk (direct of indirect), maar deze posities zijn niet van henzelf.
Het normaal functioneren van een georganiseerde staat als een republikeinse regering vereist dat er een bevoegdheidsverdeling is: daarom is het naast elkaar bestaan van een uitvoerende macht, een wetgevende macht en een rechterlijke macht nodig die wederzijdse controle uitoefenen. Verder is het essentieel dat de verschillende sociale klassen vertegenwoordigd zijn in overheidsorganen en dat alle burgers actief politiek kunnen participeren.
Het is belangrijk om vast te stellen dat er momenteel verschillende landen zijn die ervoor kiezen om een republikeinse regering te hebben. Dit zou bijvoorbeeld het geval zijn in Argentinië, Frankrijk, Rusland, Paraguay, Mexico, de Verenigde Staten of Canada.
Daarvoor staan echter andere landen die kiezen voor een monarchie of, zoals in het geval van Spanje, voor een constitutionele monarchie. Dit betekent dat het land de figuur heeft van een koning (Felipe VI) die optreedt als staatshoofd en daarom "regeert, maar niet regeert". Daarom is er een door het volk gekozen regering die, op basis van de grondwet van 1978, de leiding heeft over 'het land te besturen'.
Natuurlijk had Spanje in het verleden ook republikeinse regeringen tussen het einde van de 19e eeuw en de eerste decennia van de 20e eeuw.